#7 - Liệu WHO có tuyên bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu mới từ nay đến hết năm 2025?
June 20, 2025
Trong hơn hai thập kỷ qua, cụm từ “Tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế” (Public Health Emergency of International Concern - PHEIC) đã trở thành chỉ dấu cho những sự kiện y tế nghiêm trọng nhất trên toàn cầu, từ đại dịch H1N1, Ebola, Zika cho tới COVID-19. Khi một PHEIC được tuyên bố, điều đó thường kéo theo những tác động sâu rộng: các biện pháp hạn chế đi lại, cảnh báo du lịch, khẩn cấp phân bổ ngân sách và sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống y tế công toàn cầu.
Từ năm 2007 đến nay, WHO chỉ ban hành 8 PHEIC, trung bình chưa đến một lần mỗi hai năm. Mỗi tuyên bố đều đánh dấu một bước ngoặt lớn trong nỗ lực ứng phó với dịch bệnh.
Tháng 6/2025, thế giới lại đứng trước một loạt nguy cơ mới: Cúm gia cầm H5N1 có dấu hiệu lây lan giữa động vật có vú, dịch tả tái bùng phát ở hàng chục quốc gia, sởi quay trở lại ở nhiều khu vực từng được tuyên bố loại trừ, và chủng mpox mới đang mở rộng địa bàn ảnh hưởng. Trong khi đó, hệ thống y tế tại nhiều nước đang chật vật vì thiếu kinh phí sau các đợt cắt giảm viện trợ hậu COVID-19.
Trong bối cảnh đó, một câu hỏi cấp thiết được đặt ra:
“Liệu WHO có tuyên bố thêm một tình trạng khẩn cấp mới (PHEIC thứ 9)
trong giai đoạn từ 20/6 đến 31/12/2025?”
Đây không phải là một câu hỏi mang tính học thuật hay viễn tưởng. Với các doanh nghiệp, tổ chức y tế, nhà đầu tư và cả các chính phủ, việc dự đoán khả năng xảy ra một PHEIC mới có thể ảnh hưởng lớn đến chiến lược hành động, từ điều chỉnh chuỗi cung ứng, chuẩn bị y tế công cộng cho tới quản lý rủi ro thị trường.
Dự báo của ASF
Theo phân tích của nhóm chuyên gia ASF, xác suất để WHO ban bố một PHEIC mới trong giai đoạn nửa cuối năm 2025 được ước tính vào khoảng 26%. Dự báo này xuất phát từ hai yếu tố: trước hết là tỷ lệ cơ sở ước tính khoảng 19,3%, được rút ra từ dữ liệu lịch sử về tần suất các tuyên bố PHEIC trong hai thập kỷ gần đây; tiếp theo là các tín hiệu dịch tễ thực địa đáng quan ngại như sự xuất hiện đồng thời của cúm H5N1, tả và sởi; tất cả đều có mức độ lây lan nhanh, tỷ lệ tử vong cao hoặc nguy cơ đột biến di truyền. Những yếu tố này đã tạo cơ sở để điều chỉnh tăng xác suất dự báo lên ngưỡng cuối cùng là 26%.
Rủi ro gia tăng nhưng hệ thống phản ứng vẫn im ắng
Các đợt bùng phát đáng lo ngại: Cúm H5N1 đã lây sang hơn 1.000 đàn bò sữa ở Mỹ và xuất hiện ca bệnh ở người tại Mỹ, Mexico, Campuchia và Trung Quốc - riêng Campuchia có 5 ca tử vong trong tổng số 7 ca mắc. Virus cho thấy dấu hiệu tiến hóa để lây giữa động vật có vú. Dịch tả bùng phát tại 23 quốc gia với hơn 2.400 ca tử vong, chủ yếu tại Nam Sudan, Angola và CHDC Congo. Sởi cũng đang tái bùng phát tại hơn 50 quốc gia, bao gồm Việt Nam và Mỹ. Song song đó, chủng mpox clade 1b đã vượt khỏi phạm vi châu Phi, lan sang thêm 7 quốc gia kể từ tháng 2/2025.
Phản ứng từ WHO: Kể từ tháng 3/2025, WHO chỉ họp liên quan đến mpox (đã là PHEIC), chưa có động thái chính thức nào cho H5N1, tả hay sởi. Ban Giám đốc WHO không đưa ra thông điệp thể hiện cân nhắc tuyên bố PHEIC mới.
Phản ứng quốc tế: Các khối như G7, G20, AU mới dừng lại ở các tuyên bố chung và lời kêu gọi chung về chuẩn bị, chưa có biện pháp cụ thể. Một số phản ứng hạn chế diễn ra ở cấp quốc gia như Canada (kiểm tra gia súc), Colombia (hạn chế nhập khẩu).
Yếu tố tài chính: WHO đối mặt với cắt giảm ngân sách lớn. 75% quốc gia báo cáo gián đoạn dịch vụ y tế thiết yếu. Lời kêu gọi hỗ trợ 1,5 tỷ USD vẫn chưa đạt mục tiêu, làm suy yếu khả năng ứng phó nếu PHEIC mới xuất hiện.
Ý nghĩa của con số 26%
Một xác suất 26% không đồng nghĩa với chắc chắn, nhưng cũng không phải điều có thể dễ dàng bỏ qua. Trong lịch sử, không ít trường hợp PHEIC được tuyên bố chỉ vài tuần sau khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo đầu tiên. Khi nhiều yếu tố nguy cơ cùng hội tụ - như hiện tại - nguy cơ “bùng nổ” PHEIC mới có thể tăng vọt trong thời gian rất ngắn.
Nên theo dõi sát sao các tín hiệu sau:
WHO triệu tập họp khẩn cấp về cúm H5N1, tả hoặc sởi.
Có bằng chứng lây truyền người-người H5N1 tại nhiều quốc gia.
Các nước ban hành hạn chế đi lại quy mô lớn, đóng cửa biên giới.
Xuất hiện đột biến virus gây né tránh vắc-xin hoặc làm tăng mạnh tỷ lệ tử vong.
Dù chưa phải là kịch bản trung tâm, khả năng WHO tuyên bố PHEIC mới từ nay đến cuối năm là điều không thể xem nhẹ. Với nhiều mối đe dọa y tế đồng thời bùng phát và tiến hóa nhanh, cộng đồng y tế toàn cầu cần chuẩn bị tinh thần và phương án phản ứng sẵn sàng, bởi chỉ một diễn biến bất ngờ cũng có thể thay đổi hoàn toàn cục diện.
